באַקוקן דעם מקור פון באשרייבנדיקע סטאטיסטיק

'''באַשרײַבנדיקע סטאַטיסטיק''' איז אַ צװײַג אין [[סטאַטיסטיק]] װעלכע באַשעפֿטיקט זיך מיט שאַפֿן און פֿאַרגלײַכן [[מאָס]]ן. דער ציל איז צו באַשרײַבן דאַטן אױף אַ קורצן און לײַכטן אױפֿן, למשל אין [[טאַבעלע]]ס, [[גראַף|גראַפֿן]] אָדער מאָסן. 

עס איז דאָ פֿאַרשײדענע װעגן װי אַזױ צו רעכנען מאָסן. די צענטראַלע־טענדענצן וועלכע מעסטן די מיטל־ווערט פון די נומערן, װי דער [[דורכשניט]], װעלכער איז כּולל דער [[אריטמעטישער דורכשניט]], [[מעדיאן]], [[מאדע (סטאטיסטיק)|מאדע]], [[געאמעטרישער דורכשניט]] און [[הארמאנישער דורכשניט]]. אױך איז פֿאַראַן מאָסן װעלכע מעסטן די צעשפּרײטע־טענדענצן פֿון די נומערן, װי די װײַטקײַט, די צװישן־קװאַרטאַל־װײַטקײַט, די פֿאַרשײדנקײַט און דער סטאַנדאַרט־אָפּװײַכונג.

== צענטראַלע־טענדענצן ==
=== אַריטמעטישער דורכשניט ===
דער אַריטמעטישער [[דורכשניט]] איז דער מערסטער פֿאַרשפּרײטער דורכשניט, אָפֿט מאָל רופֿט מען אים בלױז "דער דורכשניט". זײַן [[פֿאָרמולע]] איז װי פֿאָלגנדיק:
<div style="text-align: center;">
<math> \bar{x} = {1 \over n} \sum_{i=1}^n{x_i} = \frac{x_1 + x_2 + \dotsb + x_n}{n} </math>
</div>

=== מעדיאַן ===
מעדיאַן איז דער מיטלסטער װאַריאַבל פֿון די כּלל [[פרעקװענץ (סטאטיסטיק)|פֿרעקװענצן]].

=== מאָדע ===
מאָדע איז דער װאַריאַבל װעלכער באַקומט די העכסטע פֿרעקװענץ.

=== געאמעטרישער דורכשניט ===
=== הארמאנישער דורכשניט ===

== צעשפּרײטע־טענדענצן ==
===װײַטקײַט===
װײַטקײַט איז די װײַטקײַט צװישן דער קלענסטער װאַריאַבל און דער גרעסטער װאַריאַבל (<math> R = x_{max} - x_{min} </math>).

=== צװישן־קװאַרטאַל־װײַטקײַט ===
די צװישן־קװאַרטאַל־װײַטקײַט (װערט באַצײכנט װי IQR) איז די װײַטקײַט פֿון אַ פֿערטל פֿון דער כּלל־װײַטקײַט (Q1) און דרײַ־פֿערטל פֿון דער כּלל־װײַטקײט (Q3). ד"ה 50% אין דער מיט. מען נוצט די מאָס כּדי צו רעכנען אַ מוסטער אָן באַרעכנען עקסטרעמע מאָסן פֿון די זײַטן. די פֿאָרמולע איז: IQR = Q3 − Q1.

=== פֿאַרשײדנקײַט ===
פֿאַרשײדנקײַט מעסט די װײַטקײַט צװישן יעדן װאַריאַבל און דער דורכשניט, אױף דער צװײטער [[מדריגה (מאטעמאטיק)|מדריגה]]. כּדי צו רעכנען די פֿאַרשײדנקײַט נוצט מען די פֿאָרמולע:
:<math>\sigma^2 = \frac {\sum_{i=1}^N \left(x_i - \overline{x} \right)^2} {N}</math>

[[טעקע:Standard deviation diagram.svg|left|thumb|250px|סטאַנדאַרט־אָפּװײַכונג געמעל פֿון אַ [[נאָרמאַלע פֿאַרטײלונג]]]]

=== סטאַנדאַרט־אָפּװײַכונג ===
די סטאַנדאַרט־אָפּװײַכונג איז דער [[קוואדראט ווארצל|װאָרצל]] פֿון דעם פֿאַרשײדנקײַט, און באַװײַזט דעם פֿאַרשײדנקײַט צװישן די װאַריאַבלען און דער דורכשניט אין צאָלן פֿונעם מוסטער. זײַן פֿאָרמולע איז:
:<math>s=\sqrt {\frac {\sum_{i=1}^N \left(x_i - \overline{x} \right)^2} {N}}</math>

[[קאַטעגאָריע:סטאטיסטיק]]